Skład chemiczny korzenia kozłka
Korzeń kozłka zawiera szereg substancji czynnych, które odpowiadają za jego działanie farmakologiczne. Najważniejsze z nich to:
- kwasy seskwiterpenowe (m.in. kwas walerenowy i jego pochodne),
- olejek eteryczny (zawierający m.in. walerenal, walerenol, borneol, kamforę),
- irydioidy (m.in. walepotriaty),
- flawonoidy,
- alkaloidy.
To właśnie obecność kwasów seskwiterpenowych i olejku eterycznego decyduje o charakterystycznym zapachu korzenia oraz o jego właściwościach uspokajających.
Działanie uspokajające i nasenne
Najbardziej znanym i udokumentowanym działaniem korzenia kozłka jest jego wpływ na układ nerwowy. Liczne badania potwierdzają, że ekstrakty z kozłka lekarskiego:
- łagodzą napięcie nerwowe,
- zmniejszają uczucie niepokoju,
- ułatwiają zasypianie i poprawiają jakość snu.
Mechanizm działania kozłka nie jest do końca poznany, ale przypuszcza się, że substancje czynne zawarte w korzeniu wpływają na receptory GABA w mózgu, podobnie jak niektóre leki uspokajające. GABA (kwas gamma-aminomasłowy) to jeden z głównych neuroprzekaźników hamujących w ośrodkowym układzie nerwowym, odpowiedzialny za wyciszenie i relaksację.
Zastosowanie w leczeniu bezsenności
Kozłek lekarski jest szeroko stosowany jako naturalny środek wspomagający leczenie łagodnych zaburzeń snu. W badaniach klinicznych wykazano, że regularne stosowanie preparatów z kozłka może skracać czas zasypiania, wydłużać czas snu i poprawiać jego jakość, bez wywoływania efektu „kaca” czy uzależnienia, jak ma to miejsce w przypadku niektórych leków syntetycznych.
Wspomaganie w stanach napięcia i stresu
Preparaty z korzenia kozłka polecane są także osobom narażonym na przewlekły stres, napięcie nerwowe czy łagodne stany lękowe. Kozłek może być stosowany zarówno doraźnie, jak i w dłuższych kuracjach, np. w okresach wzmożonego napięcia emocjonalnego, przed ważnymi wydarzeniami czy w sytuacjach stresowych.
Działanie rozkurczowe
Mniej znaną, ale również istotną właściwością kozłka lekarskiego jest jego działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Dzięki temu bywa stosowany pomocniczo w łagodzeniu dolegliwości żołądkowo-jelitowych, takich jak skurcze, wzdęcia czy bóle brzucha na tle nerwowym.
Bezpieczeństwo stosowania i możliwe działania niepożądane
Kozłek lekarski uznawany jest za roślinę bezpieczną, jeśli jest stosowany zgodnie z zaleceniami. Działania niepożądane występują rzadko i mają łagodny charakter – mogą to być bóle głowy, zawroty głowy, uczucie zmęczenia czy dolegliwości żołądkowe. Nie zaleca się stosowania kozłka u dzieci poniżej 12. roku życia, kobiet w ciąży i karmiących piersią bez konsultacji z lekarzem.
Ważne jest, by nie łączyć preparatów z kozłka z alkoholem oraz z lekami o działaniu uspokajającym, nasennym czy przeciwlękowym, ponieważ może dojść do nasilenia efektu sedacyjnego.
Formy dostępności i dawkowanie
Korzeń kozłka dostępny jest w różnych formach: jako susz do zaparzania, tabletki, kapsułki, krople czy syropy. Najczęściej stosuje się napary z suszonego korzenia lub gotowe preparaty standaryzowane na zawartość substancji czynnych. Dawkowanie zależy od formy preparatu i wskazań producenta – zwykle zaleca się przyjmowanie kozłka na 30–60 minut przed snem lub w sytuacjach stresowych.
Tradycja i współczesność
Kozłek lekarski był znany już w starożytności – stosowano go jako środek uspokajający, nasenny, a nawet przeciwbólowy. W średniowieczu uważano go za „lekarstwo na wszystko”, a w XIX wieku był jednym z najczęściej przepisywanych ziół na nerwowość i histerię. Dziś, mimo rozwoju farmakologii, kozłek lekarski pozostaje ważnym elementem fitoterapii i jest rekomendowany przez Europejską Agencję Leków (EMA) jako środek wspomagający leczenie łagodnych zaburzeń snu i stanów napięcia nerwowego.
Korzeń kozłka lekarskiego to naturalny, bezpieczny i skuteczny środek wspomagający walkę z bezsennością, stresem i napięciem nerwowym. Jego działanie potwierdzają zarówno tradycja, jak i współczesne badania naukowe. Warto jednak pamiętać, by stosować go zgodnie z zaleceniami i nie przekraczać rekomendowanych dawek.
